معرفی کتاب جاذبه و دافعه حضرت علی (ع)

 

کتاب «جاذبه و دافعه علی علیه السلام» نخستین بار در زمان حیات استاد مطهری ، سال 1349 منتشر شده است. این کتاب متن مکتوب و تنظیم یافته چهار جلسه سخنرانی است که در حسینیه ارشاد در سال 1346(رمضان 1388هجری قمری) ایراد شده بود. کتاب جاذبه و دافعه استاد مطهری را باید در ردیف مجموعه­ای از آثار ایشان دانست که ذیل عنوان «سیره­ شناسی» قابل طبقه­بندی هستند.  این اثر حکایتگر توانمندی استاد مطهری در امر تبلیغ به ویژه از حیث موضوع­شناسی و نحوه معرفی ویژگی­های امیرالمؤمنین(ع) است. و از این منظر کتاب «جاذبه و دافعه علی علیه السلام» می­تواند به مثابه الگویی در امر تبلیغ مورد توجه قرار گیرد.  کتاب، دارای پیشگفتار و مقدمه است و علاوه بر آن دو بخش دارد که در بخش اول، جاذبه علی(علیه السلام)، فلسفه، فایده و اثر آن، مورد بحث قرار گرفته است. در این بخش به آثار اجتماعی عنصر محبت و نیز به آثار تربیتی آن توجه شده است. بخش دوم کتاب به تبیین کیفیت دافعه امیرالمؤمنین(علیه­السلام) از راه معرفی آنها که از سوی حضرت طرد شده­اند، می­پردازد. استاد در این بخش جریان «خوارج» را معرفی کرده است. کیفیت توضیح استاد در مورد خوارج به گونه­ای است که مخاطب گمان ­نکند که با جریانی صرفاً تاریخی مواجه است که در روزگار کنونی بدیلی ندارد. استاد همواره بر تکرار پذیری جریان خوارج تأکید می­نماید. استاد مطهری در بخش مربوط به دافعه علی(علیه­السلام)، تنها به معرفی خوارج اکتفا نموده است و خود از این جهت، این کتاب را ناقص می­داند و ابراز امیدواری می­کند که در آینده بتواند این نقص را جبران نماید. هر چند این مهم توسط استاد در نوبت­های بعد برطرف نگردید، اما می­توان برای آشنایی با دیگر مصادیقی که از سوی حضرت طرد و دفع شده­اند به مباحثی که استاد در تحلیل «جریان نفاق» ارائه نموده­اند و یا به معرفی «مخالفان اجرای عدالت» پرداخته­اند، مراجعه نمود. استاد مطهری در این کتاب در پی اثبات این نکته است که علی(علیه­السلام) شخصیتی دو نیرویی بوده است و هر کس که بخواهد در مکتب او پرورش یابد، باید همچون علی­بن­ابیطالب (علیه­السلام) از جاذبه و دافعه برخوردار باشد. استاد البته به بیان ضرورتِ جاذبه و دافعه بسنده نمی­کند؛ بلکه علاوه بر این، تلاش می­کند کیفیت جاذبه و دافعه را نیز روشن نماید. در «جاذبه و دافعه علی علیه السلام» می­توان به خوبی حساسیت­ها و نگرانی­های استاد را به تماشا نشست. استاد در این اثر به ویژه، از تفکیک تعقل و تدین به عنوان خطری بزرگ در جامعه اسلامی یاد می­کند. حاصل شوم این تفکیک نامبارک را می­توان در خصوصیات جریان خوارج مورد ارزیابی قرار داد. و البته باید توجه داشت خوارج یکی از مصادیق جدایی تعقل از تدین است. بر این اساس، کتاب «جاذبه و دافعه علی علیه السلام» جزء منابعی محسوب می­گردد که می­توان در آن برخی از دیدگاه­های استاد در زمینه آسیب­شناسی دینداری انعکاس یافته است.